Başlangıç / Yayınlar / Lenin Bayrağı Gazetesinin 25. Yılı ve Kırım Türk Kültürünün Bugünkü Durumu

Lenin Bayrağı Gazetesinin 25. Yılı ve Kırım Türk Kültürünün Bugünkü Durumu

Dr. Nâdir Devlet.

18 Mayıs 1944’te Sovyetler Birliği hükümeti Kırım Türklerini müstevli Alman­larla işbirliği yaptıkları gerekçesi ile bir gece içinde topyekûn sürgüne yollamıştı.1 Kırım Türkleri haftalarca süren yolculukta ve sürgünün ilk yıllarında büyük can ve mal kaybı verdiler.2 Bu hâdise Kırım Türkünün vatanını, Sovyetler Birliği için­deki muhtar da olsa mevcut cumhuriyetini, kültür ve medeniyetini kaybetmeğe yol açtı. Özbekistan, Kazakistan gibi Orta Asya Cumhuriyetlerine sürülen Kırım Türk­leri yerli halka vatan haini olarak tanıtıldıkları için, hattâ kendileri gibi Türk so­yundan olan başka Türk boylan mensuplarından da yardım görmemişlerdi. On yıl­dan fazla bir süre tecrit kamplarında yaşamağa mahkûm edilen, adlan resmî belge­lerden silinen, kasden unutturulan Kırım Türklerinin haksızlığa uğradıkları ancak Komünist Partisinin XX. kurultayından (1956) sonra, 1957 yılında kabul edildi. Fakat bu, onların anavatan Kırım’a dönmelerine imkân sağlamadı.

Nihayet bu karardan sonra yurtları, siyâsî hakları, mal-mülkleri, dil, edebiyat, folklor, musikî kısacası kültürlerini yaşatma ve geliştirme imkânları ellerinden alı­nan, dağınık bir şekilde yaşayan Kırım Türkleri için 1 Mayıs 1957’de topyekûn sür­günden 13 yıl geçtikten sonra anadilde bir gazete çıkarılmağa başlandı. Özbekistan Komünist Partisi Merkezî Komitesinin, Özbek Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yük­sek Sovyeti ve Bakanlar Kurulunun yayın organı olan “Lenin Bayrağı” adlı gaze­te, başta ufak ebâtta ve haftada iki defa neşr edilmiş olup, 1 Mayıs 1965’ten itiba­ren de ebadı normal Rus gazetelerinin ebâdına getirilerek, haftada 3 defa olmak üzere salı, perşembe ve cumartesi günleri 4 sahife olarak neşr edilmektedir. Ga­zetenin tirajı 23-25 bini geçmemekte, 3 her sayısının en az iki buçuk, üç sahifesini politik olaylara, parti kongreleri, siyâsi liderlerin nutuklarına, ekonomik plânları gerçekleştirmek için teşvik edici bir takım propagandaya ayırmaktadır. Gazetenin bir veya birbuçuk sahifesi, o da her sayıda değil, Kırım Türklerini gerçek anlamda ilgilendirecek konulara ayrılmaktadır. Neşir hayatının ilk 20 yılında Kırım, Kırım Tatarcası veya Kırım Tatarları tabirlerini kullanmaktan kaçman “Lenin Bayrağı” son yıllarda bu tabirleri ihtiyatlı bir şekilde kullanmağa başlamıştır. Bu aşamayı yapan gazete, aslında Özbekistan Cumhuriyetinin resmî yayın organı olmasına rağmen, Kırım Türklerinin kültür hayatıyla ilgili gelişmeleri bildiren, kendi çapında ve imkânları çerçevesinde Kırım Türk Kültürünün gelişmesine katkıda bulunan bir yayın organı hâline gelme yolundadır.

Bu gazeteden 1970’lerde Kırım Türklerinin topluca yaşadıkları bölgelerdeki okul­larda tahsil gören Kırımlı çocuklar için anadili derslerinin başlatılmış olduğunu öğrenmekteyiz. 4 Çok sayıda Kırım çocuğunun devam ettiği okullarda tedrisata baş­latılan anadili dersleri 3 ile 10. sınıflarda yabancı dil seviyesinde öğretilmeye çalışılmakta olup, anadili eğitimi kifayetsiz durumdadır. Kırım şivesini hakkıyla bileni öğretmenlerin yetersizliği yanında, ders kitaptan temini de ayrı bir problemdir. Mehmet Murtaza(viç)’in 4. sınıflar için hazırladığı “Kırım Tatar dili ve edebiyatı”, Yusuf Bolat’ın5 “Ana dili” ve Cafer Bekir(oviç)in 8. sınıflar için hazırlamış olduğu “Edebiyat hrestomatiesi” ihtiyaca cevap vermemektedir. ‘‘Ana dili” adlı kitap 1982/83 ders yılına yetiştirilmek üzere üçüncü defa baskıya verilmişse de, ders kitaplarına olan ihtiyacı karşılamaktan uzaktır.6 Her ne kadar öğretmen ve ana­dilinde ders kitaplarının yetersiz olsa da 1944’ten beri ilk defa olarak Kırım Türk­lerinin çocuklarına anadili dersinin verilmesi uzun mücâdelelerin bir sonucudur.

Kırım Türk kültürünün gelişmesine belki de en büyük katkıyı 1968 yılında faali­yete geçen, Taşkent Nizamî Devlet Pedagoji Enstitüsü Rus Filolojisi Fakültesinde açılan Kırım Tatar dil ve edebiyatı bölümü yapacaktır. 1978 yılına kadar bu bö­lüm altı defa, cem’ân 200 mezun vermiş olup, buradan mezun olanlar Rusça ve Kırım Tatarcası öğretmeni olarak okullarda vazife almaktadırlar. Kırım Tatar dil ve edebiyat bölümünde Kırım Tatar folkloru, Kırım Tatar edebiyat tarihi, dili ve şimdiki Kırım Tatar dili adlı dersler okutulmaktadır.7 Bölümün kadrosu iki doçent ve 3-4 okutmandan ibâret olup,8 Rus ve Tatar filolojisi fakültesinin dekanlığını H. Hamid(ov) adlı bir Türk yapmaktadır.9

Kırım Türklerinin kültür hayatının gelişmesinde ilk defa olarak 1976’da yılda iki defa,10 1980’den beri de iki ayda bir11 çıkmağa başlayan politik, edebî dergi “Yıldız” da kendine göre mühim rol oynamağa namzettir. Özbekistan Yazarlar Şu­rasının yayın organı olan “Yıldız” dergisi 1980’de 5 sayı çıkarmış olup, tirajı 3-5 bin civarındadır.12 1981 yılında genel sovyet yayın kataloğuna alınacağı belir­tilen13 “Yıldız”ın 1982 genel kataloğunda da adı yoktur.’14 Bu gerçek derginin an­cak Özbekistan Cumhuriyeti sınırları içinde dağıtılabileceğini, Sovyetler Birliğinin başka cumhuriyetlerinde yaşayan Kırım Türklerinin “Yıldız”ı aldırtma imkânla­rının çok kısıtlı olduğunu göstermektedir. Buna rağmen “Yıldız” almanağının çı­karılması Kırımlı yazarlar tarafından büyük siyasî-içtimai bir hâdise olarak ka­bul edildi.15 Ne de olsa bir tahmine göre bugünkü günde nüfusu 455 bini16 geçen Kırım Türkleri için 32 yıldan sonra bir edebî derginin çıkarılmasına imkân sağlan­ması, bilhassa eserlerini okuyucularına tanıtmak için çırpınan yüzlerce şâir ve ya­zar için mühim bir gelişme idi. “Yıldız” dergisi de sahifelerinin bir kısmını poli­tik hâdiselere, resmî bildirilere ayırmak zorunda kalmakla berâber, ağırlığını şiir, hikâye, edebî makaleler ve yazar-şâirlerin biografilerini neşretmeğe ayırmaktadır. Genel olarak neşri müsbet karşılanan “Yıldız” dergisi son zamanlarda bâzı ten­kitlere de uğramıştır. Cevdet Amet(ov)” “Yıldız”ın 1981 yılındaki 6. sayısında T. Halil(ev)’in “Parlak ve akçıl yıldızlar” adlı edebî makalesinde “… Kırım Türk edebiyatında istidatsızlık hüküm sürmekte… Tabiatta dili yahşi bilmesen edebî eser yazıp olmasın … Bir iki eseri basılan kendini büyük yazar zannediyor … Şa­yet onun eline edebî hâkimiyet geçse Allah korusun” şeklinde ifade ettiği cümle­lerinde kullanılan “sathî, tabiat, hakimiyet” gibi kelimeleri tenkit ederek, “Bir zamanlar Sovyetler Birliği yerine Şuralar Cumhuriyeti, parti yerine şura, protsent yerine fâiz gibi kelimeler kullanmak istenmiş fakat halk bunları tutmamıştı” diye yazmaktadır.18 Yazara göre Kırım Türklerindeki keşmekeşe anadilde bir sözlüğün mevcut olmaması sebep olmaktadır diyerek mühim bir eksikliğe işâret etmektedir. Ayrıca bu çatışma halkın alıştığı tabirlerle yazma fikrini destekleyenlerle, alışıla gelmiş kelimeler yerine, sovyet yöneticilerinin Rus olmayan halkları ruslaştırma politikası doğrultusunda hareket ederek Rusça kelimeleri kullanma­ya teşvik edenlerin mevcut olduğunu ortaya koymaktadır. Cevdet Amet(ov) gibi Sovyet Yazarlar Birliği üyesi olan Nüzzet Ömer (ov) 19 da “Yıldız”ın 1981 yılına ait 5. sayısında basılan Dilara Seydahmet (ova)’nın “Işanıç” (inanç) ve Gani Tevfik’in ‘‘Ayçecik’’ adlı hikâyelerini bu sefer konuları yönünden tenkit etmektedir. Dilara Seydahmet (ova) ‘nın “Işanıç” hikâyesinde hikâye kahramanı savaş yıllarında geçirdiği ıztıraplara dayanamayarak alkolik olmaktadır ve yazar Sovyetler Birliğinde buna benzer milyonlarca insan vardır diye yazmaktadır, Nüzzet Ömer (ov) bu gerçeği kabul etmeye yanaşmayarak, Seydahmet (ova)’yı hakikatleri yan­lış olarak göstermekle suçlamaktadır. Nüzhet Ömer (ov)’un tenkitine dûçar olan Gani Teyfik’in “Ayşecik” hikâyesinde ise bir Rus âilesine evlâtlığa verilen bir yetim ve öksüz Türk kızının acıları, ıztırap dolu hayatı anlatılmaktadır. Nüzzet Ömer (ov) hikâyenin trajik bir şekilde sonuçlandırılmasını, hâdiselerin sebeplerinin gösterilmemiş olmasını tenkit ederek, hikâyedeki ana fikre “katılmadığını belirtmektedir.20 Bu tenkitten de anlaşılacağı üzere sürgün devrini işlemek Kırım edebiyatında hâlâ tabudur ve o devri dolaylı da olsa hatırlatacak eserler tenkide uğra­maktadırlar. Fakat herşeye rağmen “Yıldız” dergisine abone celp edilmeye çalı­şılmakta, “Lenin Bayrağı” gazetesi Özbekistan’ın dışında da yaşayanların dergiyi aldırabilmeleri için bir takım yollar göstermektedir.21

Kırım Türkçesinin ve edebiyatının gelişmesine anadilde çıkan kitap, dergi ve gazetenin tirajlarının çok düşük olması engel olduğu kadar, şimdiye kadar bir sözlük çıkarılmamış olması da zorluklar hasıl etmektedir. “Lenin Bayrağı” gazetesi bu eksiği aradabir çıkardığı “sözlük” kısmıyla kapamaya çalışmakla birlikte, bu gayret kifayetsiz kalmaktadır. Kırım Tatar şivesinde basılan kitapların da tirajı gayet düşük olmakta 2-3 bin nüshayı geçmemektedir. 1975-1980 yılları arasında Kırım şivesinde ancak 60 adet kitap basılmış olup, konularına göre tasnif ettiğimizde durum şudur: 2 ciltlik bir roman, 15 hikâye, 7 hikâyeler derlemesi, 5 deneme, 2 hatıra, 25 şiir derlemesi, 4 seçme eser, 2 çocuk şiir kitabı, 3 edebi şahıs biyografisi, 3 folklor ve 2 adet edebi tenkit makaleleri derlemesinden ibârettir.22 601 kitabın 14‘ü 1979 yılında yayınlanmış olup23 Kırım Türkleri için yılda ortalama 10-12 eser neşredildiği anlaşılmaktadır.

Sürgünden sonra meydana getirilen Kırım Türk edebiyatında bilhassa günlük hayatı, komünizmi kuran sovyet insanını işleyen, halkı daha fazla çalışmaya teşvik eden konulara ağırlık verilmektedir. Abdülreim Altanlı’nın24 “Sana partyam”, “Menim izlerim”, “Kanatlı kuvanıçım (sevincim)”, Ziaeddin Cavtobeli’nin25 “İnkılabı şürler”, “Yırla, insan (şarkı söyle, insan)” gibi şiir antolojileri sosyalist realizm (gerçekçilik) adı verilen akıma örnek teşkil ederler.26 Enternasyonalizm ve sovyet yöneticilerinin yaratmaya çalıştıkları “sovyet insanı” konusunda Gafar Buldanaklı’nın27 “Yıllar ve yırlar (şarkılar)”, F. Akim’in “Çelik ve gül”, Reşid Mu­radın28 “Açık gönülnen”, Çerkez Ali’nin 29 “Arzularım”, Enver Selyamet’in30 “İç­ken sullarım”, Remzi Burnaş’ınsı “Yürek yırları (şarkıları)’’, Rıza Fazıl’ın« “Navrez”, B. Mambet’in “Baar nağmeleri” v.b. şiir derlemeleri sayılabilir.3» Kırım Türk edebiyatında II. Dünya Savaşı öncesi döneminde roman türü geri kalmış olarak kabul ediliyordu. Bu dönemde Üseyin Şamil Tohtarzade’nin 1909’da basılan “Seadet adam”, Cemil Seydamet’in 1929’da basılan “Ufuka doğru” ve Yusuf Bolat’ın 1940-1941 yıllarında “Sovyet Edebiyatı” dergisinde basılan “Alim” adlı romanları sa­yılabilir. Topyekûn sürgünden ancak 25 yıl geçtikten sonra Kırım şivesinde yeniden bir roman neşredilebildi. Bu da 1969’da yayınlanan Yusuf Bolat’ın “Anife” adlı romanı idi. Bu romanı Çerkez Ali’nin “Sabalar (sabahlar) kucağında” adlı romanı takip etti. Her iki roman da savaştan sonra sovyet halkının köy ekonomisini kal­kındırma gayretlerini canlandırmaktadır.34 Aynı şekilde 1979’da neşr edilen “Anife” romanının devamı olan Yusuf Bolat’ın “Sedakat” adlı romanı da sovhozda (devlet çiftliği) çalışanların gösterdikleri gayretleri, pamukçuları ve sovyet halklarının dost­luğu konularını işlemektedir.

Bilhassa sürgünden sonra yaratılan Kırım Türk edebiyatında Kırım Türkleri­nin savaşta gösterdikleri yararlıkları ve kahramanlıkları işleyen konulara fazla ağırlık verildiği müşahade edilmektedir. Bu konulara harbe bizzat katılmış olan Şamil Alyadin,36 Cevdet Amet(ov), Rıza Halid37, E. Selyahmed genç yazarlardan ise E. Amit, E. Ümer(ov) ağırlık vermektedirler.38 Rıza Fazıl’ın “Analar yaş ekende (genç iken)”, Abdullah Dermenci’nin 1979’da basılan “Baş egmegenler” adlı uzun hikâyeler derlemeleri, Ablaziz Veli(ev)in albay Üsein Süleyman(ov) hakkında yazdığı “Bayrakka tamgan koz yaşlar”39 Cevdet Amet(ov)’un “Ateş başında”, “Tplar suskan son” adlı eserleri, emekli albay Enver Arif(ov)’un “Aydın ufuklar” gibi derlemeleri,40 albay Acı Abla Emir(ov)’un “Kızıl Haçlı çaturlar”, binbaşı Abdurrahman Molla’nın “Müşkül yollar” adlı hatıralan,41 iki defa Sovyetler Birliği kahramanı unvanı almış olan Ahmet Han Sultan, savaş kahramanları Abdul Teyfik, Abdülreim Reşid(ov), Üzeir Abdurrahman(ov), Seitnafe Seltvell(ev) gibi cep­hede büyük yararlık göstermiş olanlar hakkında kaleme alman “Kahramanlar” adlı derlemeler sayılabilir.42 Savaş edebiyatı “Lenin Bayrağı” gazetesinde ve “Yıl­dız” dergisinde de mühim yer almaktadır. Kırım Türk edebiyatının topyekûn sür­günden sonraki son devrinde II. Dünya savaşında Kırımlıların katlandıkları büyük fedakârlıklara, gösterdikleri başarılara ehemmiyet verilmesi sovyet yönetiminin Kı­rım Türklerini haksız olarak Alman müstevlilerle işbirliğinde suçlamış olmalarına verilen cevabı teşkil etmektedir. Kırım Türk edebiyatındaki bu akım bu kadar ya­rarlık göstermiş olan bir halka, anavatan Kırım’a dönmelerine mâni olarak yapı­lan eziyet reva mıdır sorusunu kafalara nakş etmektedir.

Kırım Türk edebiyatının l950’nin sonları ile 1960’ın başlarında başlayan sür­günden sonraki döneminde millî kültür ve millî edebiyatla ilgili eserleri ortaya koymakta zorluklara uğradığı sezilmektedir. Halk edebiyatı ve folklorü ile ilgili eserlerin sayısı bugüne kadar 6-7’i geçmeyip, sırasıyla R. Tınçer(ov), Yusuf Bolat ve K. Camanaklı tarafından toplanan “Tatar halk masalları”, R. Fazıl’ın topladığı ‘Kayda (nerde) birlik, anda (orda) tirlik (dirilik, canlılık)” adıyla neşredilmiş olan ata sözleri kitabı ve gene R. Fazıl’ın derlediği “Maniler ve çınlar”, A. Ali (ev) ile R. Ahmet(ov)’un topladığı “Ahmet ahay latifeleri”, İ. Bahşiş ve E. Nalband (ov)’un müştereken topladıkları halk şarkılarından örnekleri içine alan “Sabam saar vaktında’’,43 kompozitör Yaya Şeref edin (ov”) ’un güfteler) ve besteler derlemesi “Yangiray Kaytarma”,44 Taşkent’teki Nizamî Devlet Pedagoji Enstitüsü Tatar dili ve edebiyatı bölümü hocası Cafer Bekir’(ov)’un derlediği 9 Kırım Türk desta­nını içine alan “Destanlar” adlı eserler sayılabilir.45 Yazarların büyük emek ve­rerek hazırlamış oldukları bir hayli eser de basıla emri beklemektedir. Kompozitör Fevzi Ali(ev)’in 1968 yılından beri 13 yıldır toplayıp, derlediği 600 halk şarkı ve havasım ihtivâ eden kitabı bu gibi basılamamış olan eserlere bir örnek teşkil etmnektedir.46

Kırım Türk edebiyatına yön, Özbekistan Yazarlar Birliğindeki Kırım Tatar ede­biyatı kurulu tarafından verilmektedir. 1979 yılının mart ajanda genç yazar ve şâirleri teşvik, eserlerini tahlil, edebî ve siyâsî eksikliklerini tamamlamak, onlara yol göstermek, basılması uygun görülenlerin baskıya verilebilmesi için tavsiye et­mek için edebî bir “seminer” teşkil edildi.47 Seminerin idaresi Ziyaeddin Cavtobeli, Enver Selyamet, Kırım Tatar edebiyatı kurulu başkanı Yusuf Bolat,48 Reşid Murad, Seit-Memed Ümer(ov) ve kurulun eski başkanı Şamil Alyadin’e49 verilmişti. Bu seminere 20 ile 45 yaşları arasındaki yazar ve şâirlerden Taşkent’ten 19, Semerkand’tan 4, Endican’dan 2, Kırım’dan 1, Gülistan’dan da 1 kişi kabul edildi.50

Özbekistan Yazarlar Birliği Kırım Tatar edebiyatı kurulu Kırım Türk edebiyat ve kültür hayatını koordine etme teşebbüsünde bulunmuş ve 1980 yılının Haziran’ında yapılan toplantıya “Yıldız” mecmuasının yazarları, “Lenin Bayrağı’ gazetesinin yazı kurulu, Taşkent Gafur Gulam neşriyatı Kırım Tatar edebiyatı redaksiyonu üyeleri, Taşkent pedagoji enstitüsü Tatar dili ve edebiyatı bölümünün öğretim üyeleri, Taşkent radyosu Tatarca yayın bölümünün programcıları ve ‘Kaytarma’’ adlı folklor gurubunun üyeleri katılmıştı.51

Sürgündeki Kırım Türklerine sovyet yöneticileri tarafından müsaade edilen edebî ve kültür faaliyetlerini şöyle hülâsa edebiliriz: Kırımlı Türk çocuklarına ken­di şivelerinde eğitim görme imkânı çok kısıtlı sağlanmış ve ders kitapları yok de­necek kadar az olup, anadiline ayrılan ders saatleri gayet azdır. Millî oyun ve halk şarkılarının gelişmesi birkaç amatör ve ‘Kaytarma” adlı profesyonel toplu­luğa bırakılmıştır. Kırım Türkçesiyle çıkan tek gazete “Lenin Bayrağı”nın tirajı çok düşük olup, aynı şekilde az sayıda çıkarılan “Yıldız” adlı ebedî-siyâsî dergiyi ise Özbekistan’ın dışında almak imkânsız denilecek kadar zordur. Bilhassa genç yazar ve şâirlerin eserlerini bastırma imkânları da çok kısıtlıdır. Sovyet yönetimi uyguladığı politika ile Kırım Türk millî kültürünün gelişmesini, yayılmasını sı­nırlamakta, bu da yönetimin Kırım Türklerine ister-istemez tahammül ettiği inti­baını bırakmaktadır.

<<< DİPNOTLAR DÜZELTİLİYOR >>>


1. Fisher, Crimean Tatars, Stanford 1978, s. 165 v.d.

2 Rahman, Fazlur, Evolution- of Soviet Policy Toward Muslims: Vol. 1:2-2:1, Comment: Ayesha Seytmuratova, New York., Journal Institute of Muslim Minorty Affairs, II/2-III/1, s. 208 v.d.

Toplam olarak 238.500 Kırım Türkü sürgün edildi: 99.000 16 yaşa kadar olan çocuk, 13.300 16-18 yaş arasındaki genç, 98.000 18 yaştan büyük kadın, 32.000 yaşlı erkek ve sakat.

Sürgün esnâsında çeşitli sebeplerden 90.212 kişi öldü: 45.922 çocuk, 6.144 16-18 yaş arasındaki genç, 43.085 18 yaşından büyük kadın, 15.061 erkek.

3 Abselyam Islamov, “Millionlarnınğ minberi. Şark yılname,” Lenin Bayrağı” (Bundan sonra L.B. olarak gösterilecek), 4.5.1982.

4 Kadirov, “Yanı okuv yılına azırmız”, L.B., 22.8.1978.

  1. İlimdarova, ‘Yeş pedagog”, L.B., 30.9.1978.

Ş. Selim ov, “Ana tili derslerinde”, L.B., 21.2.1980.

  1. Ablekyamova, “Ana tili dersleri”, L.B., 15.5.1980.

“Okuv yılı yeni yekünlendi, L.B., 10.6.1980.

Ş. Selimov, “Möndericeli dersler”, L.B., 24.3.1981.

  • Fazla bilgi için bk., Pisateli Sovetskogo Uzbekistana: Bibliografiçeskly spra voçnik, Taşkent 1977, s. 43.

“Memet Ümerov,” Yusuf Bolat 70 yaşında”, L.B., 29.3.1979.

(6) “Ana tilimizde derslikler”, LB, 6.6.1981.

  • Isaev-i Çegertma, “Kırmızı diplomnen”, L.B., 29.8.1978.

İ. Kerimov, “Til ve edebiyat bölügine dagvet etemiz,” L.B., 14.5.1981.

  • yer.
  • B., 2.7.1981.

(10) Server Arifov, “Edebiyatımızın inkişafına bir nazar”, LB, 10.11.1979.

Ablyaziz Veliev, “Yıldıznınğ yanı nomerinde”, LB, 12.8.1978.

Çerkez Ali, “Yıldız er daim parıldasın”, LB, 9.9.1978.

  1. Ametov, “Yıldızın sahifelerinde”, LB. 16.8.1979.

(11) Nemat Sadullaev, “Yıldız almanahı sahifelerinde”, L.B., 31.7.1979,

“Baar müjdesi”, L.B., 27.3.1981.

(12) “Yıldıznınğ 5-nci nomeri”, L.B., 16.12.1980.

(13) Bilal Mambet, “Yıldıznınğ 2. nomerı”, L.B., 20.5.1980.

(14) “Yıldız” Jurnali, LB, 8.9.1981.

(15) Nemat Sadullaev, “Yıldız almanahı sahifelerinde”, L.B., 31.7.1979.

  • Fisher, Crimean Tatars, s. 200.
  1. Abdülhamitoğlu, Türksüz Kırım yüzbinlerin sürgünü, İstanbul 1974, s. 242.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli…, s. 26.
  • Ahmetov, “Öğretmek için öğrenmek gerek”, LB., 20.2.1982.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli…, s. 197 v.d.
  • Nüzhet Omerov, “Yıldızımız ne içün parlamay”, L.B., 25.2.1982.
  • Zakir Kurtnezirov, “Yıldızın daa kimler almak istey?”, LB., 18.3.1982
  • Şamil Alyadin, “Edebiyatımız keçken beş yılda”, LB., 1.11.1980.
  • Rıza Fazıl, “Tenkit ve bibliyografya; Işanıclı adam,” L.B., 10.4.1980.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli.., s. 24.
  • Fazla bilgi için , Pisateli„, s. 63.

Bilal Mambet “Ziyadin Cavtobeli 75 yaşında. Edipninğ yıldızları,” LB., 9.9.1980.

  • Server Arif ov, “Edebiyatımızın inkişafına bir nazar”, B., 10.11.1979.
  • Ziyadin Cavtobeli, “Gafar (Eyüp) Buldanaklı 75 yaşında. Sadık meslekdaş, L.B, 6.9.1980.
  • Fazla bilgi için bk., Pasateli…, s. 118.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli…, s. 223.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli., s. 175.
  • Mambet, Remzi Burnaş 60 yaşında: Şair ve omur”, LB, 17.6.1980.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli…, s. 199.
  • Server Arifov, “Edebiyatımızın inkişafına bir nazar”, LB., 10.11.1979.
  • yer.
  • Şamil Alyadin, “Edebiyatımız keçken beş yılda”, LB., 1.11.1980.
  • Fazla bilgi için bk., Pisateli…, s 25.
  • Çerkez Ali, “Rıza Halid 60 yaşında”, LB., 13.3.1979
  • Server arifov, ayn. esr.
  • Şamil Alyadin, ayn. esr.

(40) A. Aliev, “Yanı kitaplar”, LB., 21.3.1981.

(41) Şamil Alyadin, “Edebiyatımız keçken beş yılda”, LB., 1.11.1980.

  • Server Arifov, “Edebiyatımızın inkişafına bir nazar,. L.B., 10.11.1979.
  • esr.
  • Şamil Alyadin, ayn. esr.
  • Ahmetov, “Destanlar”, L.B., 12.1.1982.
  • Fevzi Aliev, “600 dane halk yırı ve avaları”, LJB., 1.1.1981.
  • “Yeş yazıcılar için”, L.B., 1.3.1979.
  • Abkelamova, ‘îcadi işletimizin bir yıllık yekunu”, L.B., 6.2.1982.
  • “Yıldıznın 5. nci nomeri”, L.B., 16.2.1980.
  • “Yeş yazucılar semineri”, L.B., 9.5.1979.
  • Rıza Fazıl-Rüstem Aliev, “Yıldız”da toplaşu, L.B., 26.7.1980.

 

 

 

Dipnotlar

  1. Fisher, Crimean Tatars, Stanford 1978, s. 165 v.d.
  2. Rahman, Fazlur, Evolution- of Soviet Policy Toward Muslims: Vol. 1:2-2:1, Comment: Ayesha Seytmuratova, New York., Journal Institute of Muslim Minorty Affairs, II/2-III/1, s. 208 v.d.

    Toplam olarak 238.500 Kırım Türkü sürgün edildi: 99.000 16 yaşa kadar olan çocuk, 13.300 16-18 yaş arasındaki genç, 98.000 18 yaştan büyük kadın, 32.000 yaşlı erkek ve sakat.

    Sürgün esnâsında çeşitli sebeplerden 90.212 kişi öldü: 45.922 çocuk, 6.144 16-18 yaş arasındaki genç, 43.085 18 yaşından büyük kadın, 15.061 erkek.

  3. Abselyam Islamov, “Millionlarnınğ minberi. Şark yılname,” Lenin Bayrağı” (Bundan sonra L.B. olarak gösterilecek), 4.5.1982.
  4. Kadirov, “Yanı okuv yılına azırmız”, L.B., 22.8.1978.

İlginizi Çekebilir

Dobruca Kırımtatar Ağzı Sözlüğü

Dobruca Kırımtatar Ağzı Sözlüğü (Dictionarul Graiului Tatar Dobrogean) Hazırlayan : Saim Osman KARAHAN 1.Baskı: Köstence-Romanya, …

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir

Bu site, istenmeyenleri azaltmak için Akismet kullanıyor. Yorum verilerinizin nasıl işlendiği hakkında daha fazla bilgi edinin.