Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1 (Yaz 2012), s.503-516.

Muhammet ŞEN

*

 Araş. Gör., Ege Üniversitesi, Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü, Türk Tarihi Anabilim Dalı, Bornova – İZMİR.

1676 İzvançe (Zurawno) ¹  kalesi önlerinde Osmanlı ordularına mağlup olan Sobieski,

Osmanlı Devleti ile savaşı sonlandırmak, Baltık politikasına yönelmek, XIV. Louis ile kurduğu ittifak ile Prusya’ya saldırmak amacındaydı. Fakat Osmanlı Devleti ile savaşı sonlandırma niyetinde olan Sobieski, diğer taraftan 1672 Bucaş ve 1676 İzvançe (Zurawno) Anlaşmaları² ile Osmanlı Devleti’ne bırakmak zorunda kaldığı topraklardan feragât etmek istemiyordu³.

Çünkü kaybedilen bu topraklarda Lehlilerin soylu ve magnat sınıfının büyük çıkarları bulunduğundan dolayı bu gruplar, Sobieski’yi Osmanlı Devleti’ne karşı savaşa devam etmesi yönünde zorluyorlardı. Sobieski, İzvançe (Zurawno) Anlaşmasının onaylanması için padişah tarafından verilecek ahidnâmeyi almak amacıyla İstanbul’a gönderdiği elçisi Chelm Voyvodası Jan Gninski aracılığı ile barış talebini Osmanlı Devleti’ne bildirdiğinde: “Bab-ı Ali size barış teklif ediyor, ister kabul edin ister etmeyin fakat Lehistan’ın Rusya’dan bize daha yakın olduğunu unutmayın” yönünde vermiş olduğu cevap Sobieski’nin barış umutlarının sonuçsuz kalmasına neden olmuştu⁴. Osmanlı Devleti’nden umduğunu bulamayan Sobieski,  bir taraftan Podolya’yı Osmanlı Devleti’ne kaptırmasından dolayı topraklarının güvenliğini tehlikede görüyor, diğer taraftan Osmanlı Devleti’ne kaptırmış olduğu bu toprakları geri almanın yollarını arıyordu. Bunu tek başına yapamayacağını bilen Sobieski, Avusturya ile 1676 İzvançe (Zurawno) Anlaşmasına mugâyir davranarak savunma anlaşması imzalamıştı ⁵ Sobieski’nin yardımları ile Osmanlı Ordusu, Viyana önlerinde bozguna uğratıldı. Fakat bu durum Sobieski’ye kâfi gelmemişti. Sobieski, Macaristan’da Osmanlı Devleti ile yapacağı son bir savaş ile Osmanlı Devleti’ni sonsuza dek Avrupa’dan atma niyetindeydi. Avusturya ve Lehistan arasında kurulan bu ittifaka, Papa VI. İnnocenty’in de destek vermesiyle 5 Mart 1684’te Venedik dâhil edilmiş ve bu üç ülke arasında imzalanan anlaşma ile bir Haçlı ittifakı (Kutsal ittifak) oluşturulmuştu.

Kutsal ittifakı oluşturmak için en büyük gayreti gösteren Sobieski’nin amacı, Osmanlı

Devleti’ne kaptırdığı Kamaniçe, Podolya ve Ukrayna topraklarını geri almaktı. Fakat Sobieski, Avusturya nezdinde bu politikalarına destek bulamamıştı. Diğer yandan Sobieski’nin, Macar (Kurs) kralı Tökeli ile ticaret anlaşması imzalaması, Avusturya karşısında Tökeli himayesindeki isyancılara ekonomik güç sağlayacağından Avusturya’nın büyük tepkisine neden olmaktaydı ⁶.

Kutsal ittifak dâhilinde beklentileri karşılanmayan  Sobieski, yeni müttefik arayışları

içine girdi.  Şii İran ile Sünni Osmanlı Devleti arasındaki İslam dünyasının lideri olma rekabetinden yararlanarak İran’ı tarafına çekme gayretlerinde başarılı olamadı. Sobieski’nin diğer bir hamlesi Kırım Hanlığı üzerine oldu. Sobieski,  Murad Giray’ın (1678-1683) Viyana ve halefi Kırım Hanı II. Hacı Giray’ın (1683-1684) Parkanlar savaşlarındaki tutum ve davranışlarından dolayı Kırım Hanlığı ve Osmanlı Devleti arasında vuku bulan ihtilaflardan istifade ile Kırım Hanlığı’nı Osmanlı Devleti’nden koparma çabaları da sonuçsuz kaldı ⁷.

Sobieski, artık büyük emekler ile oluşturmuş olduğu  kutsal ittifak içinde çaresizdi.

Yaptığı tüm hamleleri neticesiz kalmakla beraber aleyhine olmuştu. Ve son bir umut olarak gördüğü Rusya ile ittifak arayışları içine girdi. Rusya başlangıçta 1676-1681 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda imzalanan Bahçesaray Anlaşmasına sadık kalma taraftarıydı ⁸. Rusya’ya gönderilen Leh elçisine, o sırada Rus dış politikalarını tayin etmekte en etkili isim olan Wasyl Golicyn, bu durumu fırsat bilerek 1667 Andrusova ⁹ Anlaşmasına benzer bir anlaşma teklifinde bulundu. Rusya, bu anlaşma ile Lehistan’a yapacağı 146.000 ruble para yardımı karşılığında Lehistan’dan Kiev, Sol Yaka Ukraynası, Smolensk ve Chernigov’u almıştır¹⁰.

Anlaşma ile Lehistan sadece Rusya’ya kaptırmış olduğu topraklardan bir kez daha feragat

etmiş olmuyor aynı zamanda Polonya-Litvanya Cumhuriyeti topraklarında yaşayan tüm

Ortodoksların hamiliğini de Rusya’ya bırakmış oluyordu. Kısacası Sobieski, Türkleri mağlup etme hırsı yüzünden ikinci plana geriliyor ve tüm inisiyatifi kendi elleri ile Rusya’ya veriyordu.

Sobieski, Rusya’yı kutsal ittifaka dâhil etmek için  yapmış olduğu anlaşmanın Lehistan’ın geleceği açısından hiçte iyi olmadığının farkındaydı. Bu yüzden anlaşmanın imzalanmasını elinden geldiğince geciktirmeye çalışıyordu. Ruslar ile tekrar anlaşma masasına

oturmak isteyen Sobieski, yapılacak olan müzakerelerde kazanç sağlayabilmek, elini kuvvetlendirmek için yeni başarılara ihtiyacı olduğunun farkındaydı. Bu doğrultuda Kamaniçe ve Podolya’yı elde edebilmek için öncelikle buralara lojistik destek sağlayan Eflak ve Boğdan’ı

ele geçirmeliydi.  Eylül 1684’te Lehistan orduları, Kamaniçe’de Serasker Vezir Boşnevi Süleyman Paşa ve Kırım Hanı Selim Giray kumandasındaki kuvvetler tarafından mağlup edildiler ¹¹. 3 Ekim 1685’te Litvanya, Özü Kozakları, İsveç ve Avusturya kuvvetlerinden müteşekkil 83.000 kişilik Leh kuvvetleri, Eflak ve Boğdan’a girip ardından Kamaniçe Kalesini muhasara altına aldıysalar da bir kez daha Serasker Vezir Boşnevi Süleyman Paşa, Kırım Hanı Selim Giray ve Kalgay Devlet Giray kumandasındaki kuvvetler tarafından mağlubiyete uğratıldılar ¹².

Avusturya, Lehistan, Venedik, Papa tarafından kurulan Kutsal ittifaka 1686’da Sobieski’nin gayretleri ile Rusya da dâhil edildi ¹³. Rusya’nın ittifaka dâhil edilmesindeki en büyük neden, Avusturya ve Lehistan ile savaş durumunda olan Osmanlı Devleti’ne Kırım Hanlığı tarafından gelecek olan yardımların engellenmesi düşüncesiydi. Çarlık belgelerinde Rusya’nın Kırım’a yönelik saldırılarının nedenleri; Doroşenko’nun Rusya aleyhindeki politikalarına destek veren Kırım Hanlığı’ndan öç almak, Kırım Hanlığı kuvvetleri tarafından Rus topraklarına yapılan akınlara ve Rusya’nın Kırım Hanlığı’na ödemekte oldukları yıllık vergiye son vermek¹⁴, Rusya’nın kendilerine destek veren Zaparog Kozaklarının¹⁵  bu yardımlarına karşılık vermek gibi nedenler olarak kaydedilmektedir. Kısacası Avusturya ve Lehistan ile savaş halinde olan Osmanlı Devleti’ne bir cephe de kuzeyde Rusya tarafından açılmış olunuyordu ¹⁶ .

Sevsk, Kazan, Novgorod, Ryazan’dan gelen birlikler, 1687 Şubat-Nisan ayları arasında

Kırım üzerine yapılacak sefer için toplanmaya başlamışlardı¹⁷. Prens Galitsin kuvvetlerine Samoylovich kumandasındaki 50.000 Zaparog Kozakları ve Don Kozaklarının¹⁸  da destek vermesi ile Rus ordusunun sayısı 150.000’i geçmişti ¹⁹. Sefer için Rus ordusu beş kısma ayrılmıştı. Büyük birliklerin başında Galitsin²⁰ bulunuyordu. Diğer dört birliğin idaresi A. S. Shein, V. D. Dolgorukii, M. G. Romodonovski ve L. R. Nepliuev’e verilmişti ²¹. Galitsin’in planına göre güney-batı yönünde ilerlenecek, Zaparog topraklarına geçilecek, burda Samaylovich kumandasındaki Zaparog Kozak kuvvetlerin orduya dâhil olmalarıyla güney steplerine doğru hareket edilerek Or/Ur Kalesi ele geçirilecekti. Or Kalesi, Kırım’ın işgal edilebilmesi için öncelikle ele geçirilmesi gereken en önemli stratejik noktayı oluşturmaktaydı.

Çünkü Kırım’ın giriş yeri olan bu kale ele geçirilirse Kırım yarımadasının ana kara ile bağlantısı kesilecek ve yarımadaya gelebilecek yardımlar  da bu suretle engellenecekti. Aynı zamanda Galitsin’in planına göre, bu esnada Don Kozakları, Azak Denizinin doğusundan Kırım Hanlığı’na yönelik taarruzlarda bulunacaklardı. Zaparog Kozakları ise Dinyeper’in (Özi) aşağı kesimlerinde bulunan Türk kalelerine saldıracak ve buralardan Kırım Hanlığına gelmesi muhtemel yardımların önü kesilmiş olacaktı ²².

8 Martta Kırım’ı işgal etmek üzere Galitsin kumandasında hareket eden Rus ordusu, yaz sıcaklarından dolayı çok sıkıntı çekmekte ve günlük sadece 10 km yol alabilmekteydi²³. Yaz sıcağında dere ve çaylar da kurumuştu²⁴. Ruslar açısından cehenneme dönen bu zorluklara bir de Rus ordularının Kırım’a yaklaşmakta oldukları haberini alan Kırım Hanı Selim  Giray’ın, Or/Ur Kalesine geliş güzergâhındaki tüm stepleri yaktırması eklenmişti. Selim Giray’ın amacı, steplerde ne kadar ot, çimen, saman varsa ise yaktırmak, bu suretle düşmanı ve hayvanlarını aç, susuz bırakarak geri çekilmeye mecbur etmekti ²⁵. Selim Giray Han, bu planında başarılı olmuştu. 13 Haziran’dan beri aç ve susuz kalan Rus ordusunun Kırım’ı işgal etmeye takâti kalmamıştı ²⁶ . 30.000 askerini kaybeden Galitsin, daha fazla ilerlemenin doğru bir karar olmayacağını düşünerek savaş konseyini toplayıp geri çekilmeye, İzvançe’de konaklamaya karar vermişti²⁷.

Başarısızlıkla sonuçlanan ilk sefer Rusya’da şok etkisi yaratmıştı. Galitsin ve Sofiya başarısızlıklarına kılıf bulma arayışı içerisine girdiler. Osmanlı vekâyiname ve Kırım kroniklerinde bu konuyla alakalı herhangi bir malumat bulunmamakla beraber Rus ve Batılı tarihçiler başarısızlığın nedenini en başından beri Osmanlı Devleti ile savaşa ve Kırım seferine karşı olduğu bilinen Kozak Atamanı Samoylovich’e ²⁸ bağlarlar. Rus ve Batılı kaynaklara göre; “Stepler Selim Giray’ın emriyle Tatarlar tarafından değil, Samoylovich’in emriyle Kozaklar tarafından yaktırılmıştır. Atamanlıkta gözü olan Mazepa ²⁹, durumu fırsat bilerek Samoylovich’i ihanetle suçlamıştır. Mazepa tarafından ortaya atılan bu söylenti yakın arkadaşları olan önde gelen Kozak komutanları arasında ³⁰ ve Rus hükümeti nezdinde destek bularak Ataman Samoylovich atamanlıktan azledilip, 25 Haziran 1687’de Mazepa yeni ataman tayin edilmişti” denmektedir³¹. Mazepa ataman tayin edilirken Rusya tarafından 13 maddelik bir anlaşma yapmaya mecbur edilmişti ³²

.

Kutsal ittifak sonrası Lehistan cephesi Kırım kuvvetleri tarafından idare edilmekte ve

Lehistan’ın Bucaş Anlaşması ile kaybettiği toprakları geri alma planlarına fırsat verilmemekte idi. Avusturya cephesindeki gelişmeler ise Osmanlı Devleti’nin aleyhine cereyan etmekteydi. Avusturya kuvvetleri, Budin (1686), Uyvar’ı (1685) ele geçirmiş, Macaristan içlerine doğru taarruzlarına devam ederek Segedin, Peçevi, Sikloş, Erdel Kaleleri’ni zapt etmişti. II. Mohaç Savaşından(1687) sonra da Vidin, Semendire, Belgrad gibi statejik noktaları ele geçiren Avusturya, Niş ve Şehirköy’e kadar dayanmış, Balkanlar’ı tehdit eder hale gelmişti³³. Bu gelişmeler karşısında Avusturya üzerine sefere çıkmaya karar veren Osmanlı Devleti, Kırım Hanı Selim Giray’ı Edirne’ye davet etmişti³⁴. Rusya’nın tekrar Kırım’a saldıracağını bilmesine rağmen³⁵ bir ay kadar Edirne’de kalan Selim Giray, Kili’deki ordugâhına dönerek kışı burada geçirip bu süre zarfında gerekli hazırlıkları yaparak baharda Avusturya üzerine yapılacak sefere iştirak etmeyi planlamaktaydı³⁶.

Galitsin, başarısız birinci Kırım seferi sonrasında kırılan onurunu kurtarmak, Kutsal İttifak’a vermiş olduğu sözü yerine getirmek, ülke  içinde kendisine karşı olan muhalefeti susturmak, Kırım Hanlığı kuvvetlerinin Ukrayna topraklarına yönelik yaptıkları taarruzlara son vermek ve yapacağı bu sefer ile Osmanlı Devleti ile Kırım Hanlığı’nı Rusya ile müzakerelere zorlamak amacıyla ikinci defa Kırım’ı işgal etme planları yapmaktaydı ³⁷

.Selim Giray’ın Kırım’da olmayışını fırsat bilen Galitsin kumandasındaki Rus ordusu, 200.000 asker ve 1.000 adet top ile³⁸  I. Kırım seferinde Kırım Hanlık Ordusu karşısında düşmüş olduğu utanç verici durumu telafi etmek amacıyla Kırım’ı ikinci defa işgal etmek amacıyla hareket etti³⁹ . I. Kırım seferinden tecrübeli olan Galitsin, kurak steplerde açlık ve susuzluk tehlikesi ile bir kez daha karşılaşmamak için Kırım üzerine yapacağı ikinci sefer hazırlıklarına bahardan erken Şubat ayında başlamıştı⁴⁰. Sefer güzergâhındaki yollar hususunda Kırım üzerine yapmış oldukları birinci seferden dolayı bilgi sahibi olan Rus Ordusu⁴¹  bu defa şiddetli yağan kar ve soğuklar ile mücadele etmek zorunda kaldı. Hava muhalefeti ordunun hızlı hareket etmesini engellemekteydi. Bundan dolayı Ruslar, Or Kalesi önlerine ancak Mayıs ortalarında gelebilmişlerdi. Dolayısıyla bu durum Galitsin’i endişelendirmekteydi. Çünkü Rus ordusu, birinci seferde olduğu gibi Tatarların stepleri ateşe vermesi ile tekrar açlık ve susuzluk tehlikesi ile karşı karşıya kalabilirdi⁴².

Kefeye dört saat mesafede bulunan Rabat (Rıbat) tarafından Kırım’a hücum eden Rus birlikleri, diğer taraftan Kırım ile Özü arasındaki mahallere saldırmış, Or geçidinden 6 saat uzaklıktaki Kanlıcak, Karayılka ve Kuyuludere mevkilerine yerleşmişlerdi⁴³. Bu sırada Kırım Hanlığı askerlerinin çoğu Selim Giray ile beraber Avusturya üzerine yapılacak sefer hazırlıklarının tedariki için Kili’de bulunmaktaydı. Kırım’da mevcut olan asker sayısı zaten kendilerinden kat kat fazla olan Rus orduları karşısında oldukça yetersiz kalmaktaydı⁴⁴. Bu sırada Kırım’da bulunan Kalgay Sultan Devlet Giray, Kili’de bulunan babası Kırım Hanı Selim Giray’a haber göndererek biran önce Kırım’ın imdadına yetişmesini aksi takdirde Kırım’ın düşman eline geçeceğini bildirmekteydi.⁴⁵

 Bosnalı Sabit, Zafer-nâme adlı eserinde durumun ciddiyetini şu beyitleri ile dile getirmektedir;

Kırım tahtgâhından irdi peyam

Ki Moskov kılup pay-ı gadre kıyam

Yetişmezseniz iş diger-gun olur

Kırım Atası lücce-i hun olur^46..

Kili’de Avusturya seferine hazırlanan Selim Giray, Rusya’nın Kırım’a saldırması ile kararsız kalmıştı. Bir yanda payitahtı Kırım, diğer yanda ise Belgrad’ı ele geçiren, Semendire’ye kadar inerek Balkanları tehdit eden Avusturya karşısında, şiddetle kendisinin yardımına ihtiyaç duyan tabiliğinde bulunduğu Osmanlı Devleti bulunmaktaydı. Selim Giray’ın içinde bulunduğu bu çelişkili durumu en iyi şekilde Bosnalı Sabit şu mısraları ile özetlemektedir.

Çekersek eger Moskova tig-i tiz

Berü canibe Nemçe eyler sitiz ⁴⁷.

Önceliği Rusya tehlikesi karşısında ülkesinden yana  kullanan Selim Giray, padişaha gönderdiği mektubunda Rusya’nın Kırım’a saldırdığını, Rus tehlikesinin bertaraf edilmesinden sonra Avusturya cephesine iştirak edeceğini bildirmekteydi⁴⁸ . Süratle Kırım’ın imdadına koşan Selim Giray altı günde Kanlıcak’a geldi⁴⁹ . Rus orduları sefer için altı kısma ayrılmıştı.

Bunlardan biri de A. S. Shein kumandasındaki öncü keşif birliği idi. Bu keşif birliği tarafından Tatarların stepleri yaktığı haberi alındı⁵⁰. Dolayısıyla Galitsin, endişelerinde haklı çıkmış, bir kez daha açlık ve susuzluk tehlikesi ile karşı karşıya kalmıştı⁵¹. Düşman kuvvetleri, Or Kapısı’na gelmiş ve ellerinde mevcut olan toplarla Or Kalesini muhasara altına almışlardı.

Rus birliklerinin, Kırım’ın kilit noktası olan Or Kapısına yönelik taarruzlara başladığı haberini alan Kefe’deki yeniçeri birlikleri, 25 Mayıs 1689’da Kırım’a yardım etmek için Mehmed Ağa komutasında harekete geçtiler. Rus ordusunun binlerce top ve tüfeğine karşılık, Kefe’den Kırım’ın imdadına gelen piyade ve süvari birlikleriyle, Kırım Hanlığı askerlerinin ok ve kılıçlarından başka bir şeyleri yoktu.

Selim Giray, ordusunu üç kısma ayırmıştı. Birinci kısım kuvvetlerin başında kendisi bulunmakta idi. İkinci kısım kuvvetlerin kumandasını Kalgay Devlet Giray’a ve üçüncü kısım kuvvetlerin idaresini ise Nureddin Azimet Giray ve Selamet Giray’a vermişti 52. Taraflar arasında akşama kadar devam eden mücadelelerden herhangi bir sonuç çıkmadı. O günün akşamı Selim Giray, bey, mirza ve komutanlarını etrafında toplayarak düşman ile yapılacak muharebenin stratejisi hususunda istişarede bulundu. Ertesi gün başlayan savaşta kendisinden mislice fazla olan düşman karşısında Kırım Tatar askerlerin cesaretlerini yitirip, savaş arzularını kaybettikleri bir anda Azimet Giray Sultan ortaya çıktı⁵³.

Azimet Giray, Kırım Hanlığı ordusunda bulunan askerlerine yönelik yapmış olduğu  “Kanı benimle bu dem akmaya razı olan, cennete varmak isteyenler, şehâdet şerbetini içmek isteyenler, cennet katına varmak isteyenler var ise ortaya çıksın” yönündeki konuşması ile onları cesaretlendirmiş ve Ruslar üzerine yapılan taarruzla çok sayıda Rus askeri öldürülmüş, Rus ordusunun birçok topu tahrip edilmişti. Fakat Azimet Giray öncülüğünde Ruslar’a karşı yapılan bu taarruz ve benzerleri kendilerinden bir hayli fazlaca olan Rus ordusunu durdurmaya kâfi gelmemişti ⁵⁴

. Rus birlikleri, Kırım’ı terk etmeyerek Or kalesin  arkasında bulunan Kuyaş mevkiinde ordugâhlarını kurmuşlardı. Selim Giray, Or kalesinin muhafazasını ağası, Bahadır Ağa’ya bırakarak emrindeki kuvvetler ile Rus kuvvetlerin tam karşısında konuşlanmış ve düşman kuvvetlerin su kaynaklarını ele geçirmişti ⁵⁵.

Rus kuvvetlerini geri çekilmeye zorlayan asıl sebep, Kırım kuvvetlerin manevra ve

mukavemetleri olmayıp, Rus ordusunun içinde bulunduğu açlık ve susuzluk sıkıntısıydı.

Susuzluğa dayanamayan Rus askerleri, sonunda deniz suyu içmeye mecbur kalmıştı. Karadeniz’in tuzlu suyundan içen Rus askerleri, atları ve diğer hayvanları ölmüş, çaresiz kalan Rus ordusu geri çekilmek zorunda kalmıştı⁵⁶.

Rus ordusunun geri çekilmesi de büyük bir sorundu. Çünkü ordu geri çekilirken Kırım kuvvetleri ve Dinyeper kaleleri dışındaki Osmanlı kuvvetleri tarafından saldırıya uğrayabilirler ve bu suretle kayıpları daha da artabilirdi. Bu sırada Galitsin, kendi tabiiyetlerine girmiş olan Alanur kabilesi ileri gelenlerinden Kalmuk Ağa’yı Osmanlı Devletine elçi olarak gönderip barış teklifinde bulundu. Kırım Hanı Selim Giray’ da Yaşlav kabilesi ileri gelenlerinden Kemal Mirza’yı elçi olarak Galitsin’e gönderdi⁵⁷

. Rusların amacı, barış değil firar etmek için zaman kazanmaktı. Zeki Kırım Hanı Selim Giray, Galitsin’in böyle bir teşebbüse girişeceğini bildiğinden dolayı gerekli tedbirleri almıştı. Firar etmekte olan Rus ordusunun peşinden Yeğen Mirza Şah Kadir kumandasındaki 22.000 kişilik bir kuvvet gönderilmiş⁵⁸, sınırlarına kadar sürülen Ruslar’dan 30 kıta top ve 1.000 esir alınmıştı. Rus ordusunun tekrar bir saldırıya geçemeyeceğinden emin olunduktan sonra Kırım kuvvetleri Or kapısına, oradan da Kırım’a döndü⁵⁹ . Kırım kuvvetleri, Kırım’da bir müddet istirahat edildikten sonra Avusturya ile savaş halinde olan Osmanlı Ordu’suna yardım etmek üzere hareket ettiler.

Selim Giray, bu başarısını padişaha bildirmek üzere veziri Batur Han’ı görevlendirmişti.(3 Temmuz 1689)⁶⁰. Selim Giray’ın fetihnamesini göndermeden önce bu sevinçli haber padişah tarafından işitilmiş ve padişah II. Süleyman, gönderdiği name-i hümayun ile Selim Giray’ın bu başarısını kutlamıştı.⁶¹

 Kırım Hanı Selim Giray, Kalgay ve Nureddin Sultan’ı Kırım’da bırakarak Avusturya’ya karşı savaşa katılmak üzere Üsküp’e geçti⁶².

Rusya, 1686 tarihinde Lehistan ile yapmış olduğu ve başta Kiev olmak üzere birçok kazançlar sağladığı ebedi barış anlaşmasıyla Osmanlı Devleti ile yapmış olduğu 1681 Bahçesaray Anlaşmasını ihlal ederek Kutsal ittifaka dâhil oldu. Kutsal ittifak dâhilinde Kırım Hanlığı tarafından Osmanlı Devletine yapılması muhtemel yardımların engellenmesi vazifesi  Rusya’ya verilmişti. Her ne kadar muvaffakiyet elde edilememişse de Rusya’nın Osmanlı Devleti karşısında gücünü ilk defa sınama imkânı bulduğu 1678 Çehrin Seferi, Rusya’yı Osmanlı topraklarına yönelik planlarını uygulama kararlılığı içine sokmuştu. Özellikle 1683 Viyana önlerinde Osmanlı ordularının Avusturya-Lehistan ittifakı ile bozguna uğratılması Rusya’yı daha da cesaretlendirmişti. Kutsal ittifaka dâhil olan Rusya, sıcak denizlere inmek,

İstanbul’u ele geçirmek gibi tarihi emellerinin ilk ayağını oluşturan Kırım’ı işgal etmek için Prens Galitsin kumandasında 1687 ve 1689 tarihlerinde Kırım üzerine iki sefer girişiminde bulunmuştur. Kırım Hanı Selim Giray’ın stratejik hamleleri, Kırım Hanlığı kuvvetlerinin üstün gayretleri ile Rusya’nın bu emellerine geçit verilmemişti. Galitsin, dolayısıyla en büyük destekçisi Çariçe Sofiya’nın Kırım’ın zapt edilmesi yönündeki başarısızlıkları bununla sınırlı kalmadı. Bu başarısızlıklar Rusya’da Sofiya’ya  karşı muhalefetin büyümesine ve I. Petro ile girdiği taht mücadelesini kaybetmesinde de etkili oldu. Başarısız iki seferle lojistik destek sağlanamadan steplerde başarılı olamayacağını anlayan Rusya, bu topraklara yönelik yapacakları yeni bir sefer için Petro’nun 1695 ve 1696 Azak Seferlerine kadar 6 yıl beklemek zorunda kalmıştır⁶³

.

ALLEN, W.E.D., , The Uk , , The Ukraine: a History, Cambridge, 1940.

ARIK, Sabire, Polonya Kralı Jan III. Sobieski ve Hük Polonya Kralı Jan III. Sobieski ve Hükümdarlığında Osmanlı-Lehistan İlişkileri (1674–1696)  , Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004.

….., “Polonya Kralı Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”,Tarih Araştırmal Tarih Araştırmaları, Ankara Üniversitesi D.T.C.F, C.XXIV, Eylül 2005.

BANTYSH-KAMENSKY, Dmytro, Istoriia Maloi Rosii so v Istoriia Maloi Rosii so vremen prisoedineniia onoi  remen prisoedineniia onoi k  k

rossiiskomu gosudarstvu pri tsare Aleksee Mikhailoviche,  iche, Moskova, 1822.  , ,

BARTL, Peter, “17. Yüzyılda ve 18. Yüzyılın İlkyarısında Kazak Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu”, Çev. Kemal Beydilli, İlmi Araştırmalar Dergisi, VI, İstanbul, 1998.

BERGMANN, Bejjamin Fürchtegott  Balthasar von, İstoriya Petra Velikogo, St. Petersburg.

BORRERO, Mauricio, Russia; a Reference guide from t Russia; a Reference guide from the Renaissance to the Present,  2004.

BOSNALI SABİT, Zafername, Zafername,  Haz. Turgut Karacan, Cumhuriyet Üniversitesi, Siva   s, 1991.

BRIAN, Davies L., Brian L., Warefare, State and Soc Warefare, State and Socıety on the Black Sea Steppe  ıety on the Black Sea Steppe 11500 1500- 500500-1700 — ,

London-Newyork, 2007.

FREEZE, Gregory L., Russia; a H Russia; a History, Oxford University Press, 1997.

FULLER, William, Strategy and Power in Russia 1600 Strategy and Power in Russia 1600–1914 –1914,, Newyork-Free Press, 1992.  ,,

HALİM GİRAY, Gülbün Gülbün–i Hanan –i Hanan,, Yayınlayan: Kırımlı Arif-zade A. Hilmi, Necm-i İstikbal Matbaası, İstanbul, 1327.

HUGHES, Lindsey, Regent of Russia 1654 Regent of Russia 1654–1704 –1704, New Haven, Yale University, Press, 1990.

İNALCIK, Halil, “Struggle for East-European Empire: 1400-1700 the Crimean Khanate, Ottoman and the Rise of Russian”, iin t iin the Turkish Yearbook n tn t , 1991.

KHODARKOVSKY, Michael, Where two Worlds Met: Russia Where two Worlds Met: Russian State and Kalmyk Noma n State and Kalmyk Nomads  ds

1660–1771, –1771, Cornel University Press, 1992.

KOLODZIEJCZYK, Dariusz, Ottoman Ottoman–Polısh Diplomatic Relation 15th –Polısh Diplomatic Relation 15th–18th Century –18th Century,BrillLeıden-Boston-Koln, 2000.

KOSTOMAROV, Ruina Ruina  Mazepa  Mazepa  Mazepintsy  Mazepintsy, , Moskva, 1995.  , ,

KURAT, Akdes Nimet, IIV  IIV – V V – XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kav — XVIII. Yüzyıllarda Karadeniz Kuzeyindeki Türk Kaviimleri ve  mleri ve

Dev DeDe Devletleri vv , Ankara, 2002.

MAGOCSI, Paul Robert, A History of A History of Ukraine Ukraine, Toronto: University of Toronto Presss, 1996.

ÖZCAN, Abdülkadir, Zübde Zübde–i Vekaiyât (Tahlil ve Metin  –i Vekaiyât (Tahlil ve Metin — 1066 — 1066–1116 / 1656 –1116 / 1656–1704) –1704),, TTK,  ,,

Ankara 1995.

RAZİN, E.A., İİstoriya Voennogo İskusstva XVI İİstoriya Voennogo İskusstva XVI–XVII vv. –XVII vv., St. Petersburg, 1994.

SEYYİD MEHMED RIZA, Es Es- EsEs-Seb’ –Seb’üs Seyyar Fi Ahbar üs Seyyar Fi Ahbar–ı Müluk –ı Müluk–ut Tatar,  –ut Tatar, Kazan, 1832.

SİLAHDAR FINDIKLILI MEHMED AĞA, Tarih Tarih–i Silahdar  –i Silahdar –(Silahdar Tarihi) –(Silahdar Tarihi),, C. II, İstanbul,1928.

SMİRNOV, V. D., Krımskoe Hanstvo Pod Verhovenstvom Otomanskoy Portı do Naçala , ,,,  Tom I,1887.

SOLOVE’V, S. M., İstoriya Rossii s Drevnejshikh Vre İstoriya Rossii s Drevnejshikh Vremen, Kniga VII men, Kniga VII, Toma, 13-14, Moskva,

2002.

SUKHORUKOV, Vasilii Dmitrievich, Statischeskoe Opisanie Zemli Donskikh Kazakov, Sostavlennoe v 1822–1832 g. — , Novocherkassk, 1891.

UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı, Osmanlı Tarihi (II. Selim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça A elim’in Tahta Çıkışından 1699 Karlofça An- n- n-nlaşmasına Kadar), , C.III, Kısım I, TTK, 1951.  , ,

VOSTOKOV, A. A. “Sud i Kazn Grigoriya Samoilovicha”, Kievskaya Starina, Kievskaya Starina,  T. XXIV, 1889,   No:1.

VOZGRİN, V. E., Istoricheskie Sud’by Krymkikh Tatar Istoricheskie Sud’by Krymkikh Tatar, Moscow, 1992.

B. A. Name-i Hümayun Defteri, nr. V, s.83,84, Osmanlı Devleti ile Kafkasya, Türkistan ve Kırım Hanlıkları Arasındaki Münasebetlere Dair Arşiv Belgeleri, (1687-1908) Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, Ankara, 1992.

********************

4  Sobieski’nin Osmanlı Devleti’nden Bucaş Anlaşması ile kaybettiği toprakları istemesi Osmanlı Devletinin tepkisine neden olmuştu. Sabire Arık, “Polonya Kralı Jan Sobieski Hükümdarlık Dönemi (1674-1696)”, Tarih Araştırmaları Tarih Araştırmaları, Ankara Üniversitesi D.T.C.F, C.XXIV, Eylül-2005, s. 220.

5  Avusturya başlangıçta Lehistan ile ittifak kurma düşüncesine pek sıcak bakmıyordu. Fakat Macar isyancılarının Osmanlı Devleti tarafına geçmesi  ve Fransa’nın 1681’de Salzburg’u ele geçirmesi, Avusturya’nın Lehistan’ın teklifine sıcak bakmasına neden oldu. Çünkü Viyana’nın durumu Varşova’nın kaderini belirleyecekti. Lehistan ve Avusturya arasında 31 Mart 1683’te imzalanan ittifak anlaşmasına göre Avusturya; Macaristan’da, Lehistan; Boğdan ve Podolya’da Osmanlı Devleti’ne karşı mücadele edecekti. Sabire Arık, Polonya Kralı Jan III. Sobieski ve Hükümdarlığında Osmanlı–Lehistan İlişkileri (1674 –Lehistan İlişkileri (1674–1696), — Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2004, s. 137-139

6  1672 Bucaş Anlaşmasından Podolya’nın Osmanlı egemenliğinden çıkışı olan Karlofça Anlaşmasına (1699) kadar Osmanlı-Lehistan ilişkilerinin seyrini etkileyen yegâne husus, Osmanlı Devleti’ne kaptırılan Podolya, Kamaniçe, Ukrayna topraklarının geri alınması olmuştur. Arık, , s.166-173.

7  Sobieski’nin Kırım Hanlığı’nı Osmanlı Devleti’nden koparma planları yaptı bu dönemde, Kırım Hanlığı’nın başında I. Selim Giray’ın bulunması Osmanlı devleti için büyük bir şanstı. Osmanlı Devleti tarafından kendisine atfedilen “Koca Han”, “Sadık Han” iltifatlarını ziyadesiyle hak eden Selim Giray, Sobieski’nin bu planlarına alet olmamıştır. Halim Giray, Gülbün Gülbün–i Hânân –i Hânân,, ,,Osman Cudi Neşri, İstanbul, 1327, s.108-111.